UZALEŻNIENIE I SUBSTYTUTY W UZALEŻNIENIU
Uzależnienie i substytuty w uzależnieniu, to temat znany niemal każdej trzeźwiejącej osobie.
Osoby uzależnione, które podejmują decyzję o abstynencji, często zmagają się z nieprzyjemnymi emocjami. Doświadczają pustki, nudy, trudów codziennego życia „na trzeźwo”. Proces trzeźwienia polega na poszerzaniu tolerancji na frustrację i monotonię. Polega przede wszystkim na doświadczaniu, wyrażeniu emocji, radzeniu sobie z trudnymi doznaniami w sposób nienałogowy. Nie zawsze jest to łatwe. Niektóre osoby uzależnione radzą sobie z doświadczanym napięciem i głodem substancji poprzez zażywanie innej substancji. Ewentualnie na angażowaniu się w czynności kompulsywne.
Substytuty w uzależnieniu i zamiana jednej substancji w drugą.
Alkoholicy czy narkomani, którzy przerywają swój nałóg, nagle konfrontują się z szeregiem trudnych doznań.
Nie mając zbyt szerokiego repertuaru radzenia sobie z napięciem, czy innymi problemami emocjonalnymi. Szukają ukojenia w zażywaniu innej substancji. Odmiennej od tej, od której pierwotnie się uzależnili. Alkoholicy sięgają na przykład po marihuanę, objadają się, nieustannie piją kawę lub pochłaniają ogromne ilości słodyczy. I tak pojawiają się substytuty w uzależnieniu.
Można pomyśleć, że w stosunku do picia alkoholu, jedzenie czekolady czy picie kawy nie są zagrożeniem. Jest to jednak powierzchowne podejście do problemu.
Uzależnienie od jednej substancji może wywołać uzależnienie od innej. Dzieje się to szczególnie wtedy, kiedy „nowa” substancja wyzwala podobny efekt do „starej” substancji. Jej mechanizm działania na układ nerwowy jest bardzo zbliżony. W takiej sytuacji pojawia się ryzyko podtrzymania mechanizmów uzależnienia. Mechanizmy te to: system iluzji i zaprzeczeń, nałogowa regulacja emocji, uniemożliwiających trzeźwienie.
Kofeina czy marihuana, podobnie jak alkohol czy inne narkotyki, działają na układ nerwowy. Konkretnie na układ nagrody. Jest to układ w mózgu, który aktywowany jest w momencie doznawania przyjemności, również w skutek używania substancji. W procesie uzależnienia odgrywa on kluczową rolę i w miarę rozwoju uzależnienia ulega rozregulowaniu, a w efekcie powstają mechanizmy uzależnienia.
W momencie gdy pojawiają się substytuty w uzależnieniu, dla pierwotnie używanej substancji (alkoholu, narkotyków) układ nagrody dalej jest pobudzany, podtrzymując nałogowe funkcjonowanie osoby uzależnionej.
Substytuty w uzależnieniu a leczenie uzależnień.
Osoba uzależniona, która używa „substytutu” substancji nie leczy się. Nie wprowadza nowych nawyków, sposobów radzenia sobie z nieprzyjemnymi stanami emocjonalnymi. Nie wprowadza zmian w różnych obszarach życia. Żyje w iluzji trzeźwienia, co tylko pogarsza jej sytuację i szansę na jakiekolwiek wyjście z nałogu.
Kofeina wydaje się być niegroźną substancją. Działa jednak uzależniająco na układ nerwowy (układ nagrody). Regularne używanie kofeiny przez osoby uzależnione może być wynikiem zastąpienia pierwotnego nałogu, i służyć regulacji emocji.
Dodatkowo kofeina powoduje (w dłuższej perspektywie używania) nadpobudliwość, pobudzenie wewnętrzne, a także niepokój. Może to doprowadzić do odczuwania wzmożonego napięcia i stresu, obniżać samopoczucie. Może jednocześnie powodować ryzyko nawrotu uzależnienia- powrotu do używania alkoholu czy narkotyków. Również używanie innych substancji wpływających na nastrój (np. słodycze, czy inne jedzenie) czy zmieniających świadomość (marihuana, amfetamina), podtrzymuje mechanizmy uzależnienia.
CZYNNOŚCI KOMPULSYWNE JAKO SUBSTYTUT NAŁOGU
Nie tylko substancje chemiczne wpływające na mózg mogą wzmacniać mechanizmy uzależnienia i przyczyniać się do zatrzymywania procesu zdrowienia. Taki efekt dają również zachowania kompulsywne.
Zachowania kompulsywne to specyficzne substytuty w uzależnieniu. Są to czynności stosowane regularnie. Podejmowane są w celu rozładowania napięcia czy poprawy nastroju. Przynoszą doraźną ulgę. Po uldze pojawia się cierpienie- szkody zdrowotne, finansowe, w relacjach, w obszarze samooceny, w sferze emocji.
Konsekwencje zachowań kompulsywnych.
Zachowania kompulsywne rodzą przymus ich powtarzania. Z biegiem czasu staje się to, uporczywe i trudne do zniesienia. Tak jak alkoholik doznaje przymusu napicia się, tak osoba, która zastępuje swój nałóg zachowaniami kompulsywnymi, doświadcza przymusu ich wykonywania.
Pojawienie się zachowań kompulsywnych wynika z nieprzepracowania mechanizmów uzależnienia- podtrzymywaniu regulacji emocji w sposób nałogowy.
Osoba uzależniona nie pije, lecz przy pojawieniu się dyskomfortu czy przykrych, trudnych do zniesienia emocji angażuje się np. w: zakupy, pracę, seks, hazard, objada się, poszukuje silnych doznań lub wykonuje ćwiczenia fizyczne.
Oprócz wymienionych wcześniej zachowań, kompulsje mogą pojawiać się jako wewnętrzna mowa danej osoby (dręczące, powtarzające się myśli, wyobrażenia, nawracające nieprzyjemne emocje). Nie zawsze jednak wszystkie wyżej wymienione zachowania mają charakter kompulsywny.
Jeśli komuś sprawia przyjemność seks lub zakupy, nie oznacza to automatycznie, że są to kompulsje. To określenie dotyczy czynności, które w konsekwencji przynoszą cierpienie, a także są jedynym dostępnym dla osoby sposobem regulacji emocji.
Jeśli zmieniasz swoje emocje za pomocą powtarzalnych zachowań. Czujesz przymus ich wykonywania w celu złagodzenia wewnętrznego cierpienia. Nie posiadasz innych sposobów radzenia sobie z emocjami – działasz kompulsywnie.
Jaki jest schemat działań kompulsywnych?
Schemat poddawania się kompulsywnym zachowaniom jest taki sam, jak w przypadku uzależnienia od substancji.
Pojawiające się cierpienie psychiczne prowadzi do chęci doznania ulgi (natychmiast), co powoduje czynności kompulsywne. Owszem, w ich efekcie doraźną ulgę, ale także negatywne konsekwencje. Osoba angażująca się nadmiernie w ćwiczenia fizyczne może radzić sobie w ten sposób z napięciem, a jednocześnie doznawać szkód z tego powodu. Pojawiają się: pogorszenia zdrowia (kontuzje), koncentracji życia wokół ćwiczeń kosztem relacji czy innych form spędzania czasu wolnego. Oprócz tego odczuwalny jest przymus wykonywania ćwiczeń w celu uzyskania spokoju, trudności w zaprzestaniu ćwiczeń, pomimo widocznych szkód.
Aby zatrzymać nałóg nie wystarczy przestać używać narkotyków czy pić alkoholu. Trzeźwienie to proces długotrwały. Polega on na nabywaniu umiejętności radzenia sobie z trudnościami (w sferze emocji, relacji ze sobą i z innymi), rozwojem w różnych obszarach życia. Zastąpienie nałogu pochłaniającą większość czasu czynnością, to kolejna ucieczka od siebie.
Substytuty w uzależnieniu – jak sobie radzić z nimi.
Wyjście z błędnego koła uzależnienia należy przede wszystkim zacząć od nauki obserwowania siebie, swoich emocji, a także niekorzystnych schematów funkcjonowania. Istotna jest praca w obszarze regulowania swoich uczuć w sposób zdrowy – przeżywanie ich i wyrażanie w naturalny sposób. Leczenie odwykowe wspomaga proces trzeźwienia. To dzięki terapii uzależnień łatwiej jest dostrzec kompulsywne zachowania czy pojawiające się „substytuty” substancji. Przy pomocy terapeuty czy grupy terapeutycznej łatwiej jest nie tylko je zauważyć, ale także wykształcić nowe, konstruktywne sposoby reagowania i zmienić dotychczasowe, destrukcyjne schematy.
